Oktay Sinanoğlu
Bugün Oktay Sinanoğlu' nun ölüm yıldönümü. Onun anısına Bye Bye Türkçe adlı kitabından bir alıntı paylaşıyorum.
Az ötede bir gazete dergi bayiine rastladım. Amerikan basın hayatında acaba nasıl değişmeler olmuş diye bir
göz attım. Hatırladığım Amerikan dergileri yerine yepyenileri çıkmıştı. Kağıtları daha parlak, renkleri daha canlı idiler, ama garip, galiba hepsi Türk dergileri idiler, çünkü
adlan Güncel, Hareket, Vurgu, Hanım kız, Görüntü gibi
Türkçe adlardı. Birkaç tanesini karıştırdım. Yoo, bunlar
Amerikan, İngiliz dergileri idi. Ancak içlerinde kullanılan
dil çok tuhaftı. Mesela, İngilizce güzelim Media lâfı dururken pek sık Basın-Yayın sözü geçiyordu. Bir de Türkçe
Seçenek lâfına anlamlı anlamsız ne çok rastlanıyordu öyle.
Pek açık seçik, keskin bir sözcük olmamakla beraber, İngilizce Alternative't ne olmuş sanki. Anlaşılan Amerika'da Türkçe sözcükler kullanmak moda olmuş diye düşündüm. Acaba niye? Yoksa kullananlara Anglo-Sakson
oldukları için bir aşağılık duygusu mu gelmişti? Nasıl olur? Daha yüzyıl önce büyük bir devlet olan Amerika'ya,
onun da kökeninde olan eski İmparatorluk İngiltere'sine
nasıl aşa
ğılık duygusu gelirdi. Belli ki bu Türkçe sözcüklerle bazı yazarlar kendilerine bir üstünlük havası vermeye
çalışıyor, bazıları da pek iyi kavramadıkları konularda
halklarının anlamadığı yabancı Türkçe sözcüklerin arkasına
saklanıyorlardı.
Denen, elindeki not defterinin sayfalarını karıştırıyordu. İçinden nerede bu adam diye geçirdi. Bir saattir ihtiyar adamın evinden çıkmasını bekliyordu. Not defterine yazdığı şiiri okudu.
Ah neydi benim gençliğim
Nerede böyle hüzünlenmek o zaman
İçip içip ağlamak,
Uzaklara dalıp şarkı söylemek
Hafta sekiz ben eğlentide
Bugün saz, yarın sinema,
Beğenmedin Aile Bahçesi
Onu da beğenmedin, parka
Sevdiğim dillere destan
Sevdiğim,
Meyil verdiğim
Ben dizinin dibinde elpençe divan,
Samanlık seyran.
Nerde,
Nerde,
Nerde böyle hüzünlenmek o zaman!
Orhan Veli
Oldum olası Orhan Veli'yi çok severdi. Lise yıllarında İzmir Atatürk Kültür Merkezi' nde Müşfik Kenter' in oynadığı "Bir Garip Orhan Veli" tiyatrosuna gitmişti. İlk gittiği tiyatro oyunuydu. O günden beri ne zaman bir Orhan Veli şiiri duysa ya da okusa hemen o tiyatro oyunu gelirdi aklına.
Denen apartman kapısının açılışıyla hemen not defterini cebine koydu ve çıkanın kim olduğuna baktı. Evet bu onun beklediği kişiydi.
İhtiyar adam seksen yaşının üstündeydi. Evinde karısıyla birlikte kalıyor haftada bir iki kere akşamüstüleri bu saatlerde dışarıya çıkıyordu. Genelde markete, pastaneye ve kuruyemişçiye gidiyordu.
Küçük adımları ile apartman bahçesinden çıktı.
Denen cebinden not defterini çıkarıp notlarını almaya başladı. Sayfanın en üstüne başlık attı.
56.Sokaktaki
Nail Amca.
80 yaşında.
Haftada iki yada üç kez dışarıya çıkıyor.
200 metre anca gidebiliyor.
Sonra bugünün tarihini atıp ihtiyar adamla ilgili gözlemlerini yazmaya başladı.
Çok küçük adımlarla ayağını yerden kaldırmadan sanki sürüyerek yürüyor. Her beş altı adımdan sonra biraz dinleniyor. Yürürken başıyla önde ayaklarına bakıyor, durduğunda ise başını kaldırıp etrafını seyrediyor. Yanından geçen her insana yardım talep eder bir bakışla bakıyor. Bastonunu sürekli sağ elinde tutuyor. Ancak bastonuna fazla yük vermiyor. Bastonsuz da yürüyebilir. Markete giderken daha hızlı gidiyor eve dönüş yolunda daha yavaş. Nefessiz kaldığı olmuyor. Molaları aslında dinlenmek için değil etrafı seyretmek için. Durduğunda baston tutan eli titriyor. Diğer elini ceketinin cebine sokuyor. Harekete ederken elini cebinden çıkarıyor. Alışveriş esnasında çok konuşmuyor. Aldığı en ufak bir şeyi bile poşetle taşıyor.
Denen not defterini kapatıp, ihtiyarın eve girmesini beklemeden caddeye çıktı ve hızlıca yürümeye başladı. Bu hafta gözlemleyip not aldığı yedinci ihtiyar adamdı Nail Amca. Bu insanların tüm davranışlarını not edip "ihtiyarların davranışlarını analiz" etmeye çalışıyordu.. Bu sayede ihtiyarladığında, daha güzel bir ihtiyarlık geçireceğine inanıyordu.
Bizler başından beri hep gezgindik. Yüzlerce kilometre boyunca her ağaç koruluğunu bilirdik. Meyveler ya da cevizler olgunlaştığı zaman orada olurduk. Hayvan sürülerinin yıllık göçlerini takip ettik. Kurnazlıkla, hileyle, pusuyla ve bedensel gücümüzle saldırarak, birkaçımızın işbirliğiyle, çoğumuzun tek başına avlanarak yapamayacağını başarıp taze etin keyfine vardık. Birbirimize bağımlı hale geldik. Bu işi kendi başımıza yapmanın, bir yere yerleşmek gibi, düşüncesi bile saçma bir şeydi.
Birlikte çalışarak çocuklarımızı aslanlardan ve sırtlanlardan koruduk. Çocuklarımıza gerek duydukları becerileri öğrettik. Ve aletleri. Teknoloji, o zaman da, şimdiki gibi, varlığımızı sürdürmenin anahtarıydı.
....
Türümüz var olduğundan beri geçen zamanın %99,9' unda bizler avcı ve toplayıcıydık, savanların ve steplerin gezginleriydik. O zamanlar sınır muhafızları, gümrük memurları falan yoktu. Her yer açıktı. Bizi sınırlayan Dünya ve okyanuslar ve gökyüzü vardı sadece....
İki ayağını yan yana getirdi. Biraz daha yaklaşırsa uçuruma yuvarlanabilirdi. Hemen önünde büyük bir kanyon uzanıyordu. Karşı tarafla arasında yaklaşık 150 metre mesafe vardı.
Daha önce defalarca yapmıştı. Sorun yok, yine yapacaktı. Etrafına baktı. Görünürde hiç kimse yoktu. Sıçramak için geriye doğru açıldı.
Koştu koştu koştu...
Tam uçurumun ucunda iki ayağını yere vurarak zıpladı. Ilıkça bir rüzgar saçlarını uçuruyordu. Bir martının kanatlarını kaldıran hava sanki onun kollarını kaldırıyordu. Dalgaya binmiş gibiydi. Bu hazzı çok iyi biliyordu.
Uçtu..uçtu..uçtu
Uçurumun diğer tarafında iki ayağının üzerine düştü.
Bir kez daha karşı tarafa atlamayı başarmıştı.
Gözlerini açtı.
Kollarının yardımıyla vücudunu sürükleyerek, yatağının yanındaki tekerlekli sandalyeye oturdu.
Belden aşağısı tutmuyordu. Yıllardır yatalaktı.
Her gözünü kapattığında 150 metre genişliğindeki bu kanyonun bir ucundan diğerine defalarca atlayarak geçmenin hayalini kuruyordu. Tabii ki başka hayallerde. Bildiği bir şey vardı.
Beyin gerçekle hayali ayıramazdı.
O, bugün yine çok uzak mesafelere atlamıştı.
Peki ya sen.
İki bacağını da kullanabiliyorsun.
Kaç kere gözünü kapatıp 150 metre atladın.
Hiç mi?
Kapat gözünü.
Haydi sıçra...
Her gün bir mucize oluyor. Sadece uzak ülkelerin köylerinde ya da dünyanın öteki ucunda bulunan kutsal bölgelerde değil, burada, kendi hayatlarımızda oluyor. Birdenbire gizli kaynaklarından çıkıveriyor, bir anda etrafı fırsatlarla donatıyor ve tekrar kayboluyorlar. Onlar günlük hayatımızın parlayan yıldızı adeta. Belki de azlıkları sihirli gözükmelerini sağlıyor; ama aslında onlar, gökyüzünde hızla geçip gidiyorlar hep. Onları, güneş ışığı gözlerimizi kamaştırdığı için, gündüz fark etmiyoruz; geceleri üstelik de sadece temiz, karanlık gökyüzünde doğru yere bakmayı bildiğimizde karşımıza çıkıyorlar. Onların ne kadar olağandışı olduğunu düşünsek de , mucizeler, her gün bilincimizden hızla geçip gidiyorlar.
"Elmalı turta yapmak için, önce
evreni icat etmeniz gerekir."
Carl Sagan
Herkes onu gökbilimci olarak tanır. Wiki’ de
astrobiyolojinin kurucusu olduğu yazıyor. Aynı zamanda Dünya Dışı Akıllı Varlık
araştırmacısı olduğu da yazılı.
Mesaj romanının filminin defalarca izlemiştim. Halen daha
televizyonda denk geldiğinde izliyorum.
Ancak ben yıllar önce onun Cosmos
adlı bir belgeselinin küçük bir bölümünü izledikten sonra, Carl Sagan’ ın
sadece gökbilimci olarak adlandırılmasının doğru olmadığını düşünmüştüm. İnsanlık
üzerine verdiği mesajlar ve yaptığı yorumlar beni çok etkilemişti. Youtube’ da
izlediğim bir çok videoda bilimi insanlar için görselleştirdiğini, anlaşılması
zor olan şeyleri basit ifadelerle anlatarak, gurulara taş çıkarır hayat ve
tekamül dersleri verdiğini gördüm.
İnsanlar uzayı, bilimi, merakı
onun sayesinde keşfetmiş ve sevmiş olabilirler ama benim ondan aldığım mesajlar
çok daha farklıydı. Aşağıdaki fotoğraf, “Pale Blue Dot” (Soluk Mavi Nokta)
olarak adlandırılan, 1977 yılında fırlatılan Voyager 1 uzay aracının tam 13 yıl
sonra 1990 yılında, dünyaya yaklaşık 60.000.000.000 km uzaklıktan çektiği
videonun basında görülen fotoğrafıdır. Carl Sagan bu fotoğraf üzerine, dünya’nın
insanlık için önemine dair bir kitap yazmıştır. Mavi Soluk Nokta. Bu kitaptan
bir bölümü aşağıdaki videoda kendi sesiyle okumuştur.
Küçücük Soluk Mavi Nokta’ dan
ilham alarak söyledikleri, dünyanın ve yaşamın özetidir. İnsanlığın özetidir.
Farkındalığın başlangıcıdır.
“Şu noktaya tekrar bakın. Orası
evimiz. O biziz. Sevdiğiniz ve tanıdığınız, adını duyduğunuz, yaşayan ve ölmüş
olan herkes onun üzerinde bulunuyor. Tüm neşemizin ve kederimizin toplamı,
binlerce birbirini yalanlayan din, ideoloji ve iktisat öğretisi; insanlık
tarihi boyunca yaşayan her avcı ve toplayıcı, her kahraman ve korkak, her
medeniyet kurucusu ve yıkıcısı, her kral ve çiftçi, her aşık çift, her anne ve
baba, umut dolu çocuk, mucit, kâşif, ahlak hocası, yoz siyasetçi, her
süperstar, her “yüce önder”, her aziz ve günahkâr onun üzerinde – bir günışığı
huzmesinin üzerinde asılı duran o toz zerresinde.
Evrenin sonsuzluğu karşısında
dünya çok küçük bir sahne. Bütün o generaller ve imparatorlar tarafından
akıtılan kan nehirlerini düşünün, kazandıkları zaferle bir toz tanesinin bir
anlık efendisi oldular. O zerrenin bir köşesinde oturanların başka bir köşesinden
gelen ve kendilerine benzeyen başkaları tarafından uğradığı bitmez tükenmez
eziyetleri düşünün, ne çok yanılgıya düştüler, birbirlerini öldürmek için ne
kadar hevesliydiler, birbirlerinden ne kadar çok nefret ediyorlardı.
Böbürlenmelerimiz, kendimize
atfettiğimiz önem, evrende ayrıcalıklı bir konumumuz olduğu hakkındaki
hezeyanımız, hepsi bu soluk ışık noktası tarafından yıkılıyor. Gezegenimiz, onu
saran uzayın karanlığı içinde yalnız bir toz zerresi. Bu muazzam boşluk
içindeki kaybolmuşluğumuzda, bizi bizden kurtarmak için yardım etmeye gelecek
kimse yok.”
Dünya, üzerinde hayat
barındırdığını bildiğimiz tek gezegen. En azından yakın gelecekte,
gidebileceğimiz başka yer yok. Ziyaret edebiliriz, ama henüz yerleşemeyiz.
Beğenin veya beğenmeyin, şu anda Dünya sığınabileceğimiz tek yer.
Gökbilimin mütevazılaştırıcı ve
kişilik kazandıran bir deneyim olduğu söylenir. Belki de insanın kibrinin ne
kadar aptalca olduğunu bundan daha iyi gösteren bir fotoğraf yoktur. Bence,
birbirimize daha iyi davranma sorumluluğumuzu vurguluyor, ve bu mavi noktaya,
biricik yuvamıza.“
Carl Sagan benim için, bana
geçmişten bugüne ve bugünden geleceğe bir insanoğlu çizelgesi oluşturup, bu
çizelgenin üzerinde bütün tarihsel yaşanmış olayları işaretleyip, evet bunlar
sadece dünya için ama sadece küçücük nokta kadar olan bu dünya için, cosmosda
bunun gibi milyonlarca gezegen var, “neyi paylaşamıyoruz.” diyen insandır.
Bu soluk mavi nokta ise benim için "Hayatın hiçlik ve varlık noktasıdır."
Okur yazarlığı hep tartışırız değil mi?
Aslında yazarlık kısmı hiç yok, okur kısmı ise şüphelidir bizde.
Önce "yazar"lık için bir iki söz söyleyeyim.
Bloglar biraz olsun yazarlık hevesi olanlarımızın deneyim alanı oldu. Günlük tuttuk, gezilerimizi yazdık, yemek tariflerimizi paylaştık, öyle ya da böyle, bir şeyler yazdık. Hatta bazılarımız bu deneyimini daha ileri mecralara bile taşıdı. Kitap yazdı.
Yazmak güzeldir.
Okumak bize ne yapıyorsa yazmak daha fazlasını yapar.
Yazmak deyince herkes yazar olmaktan, şair olmaktan, kitaplar, romanlar yazmaktan bahsettiğimi düşünmesin.
İnsan önce kendisi için yazmalı.
Okumak ise işin en kolayı...Var olanı almak.
Okur yazarlığın "okur" kısmına geri dönelim. Çünkü...
Son günlerde "okur" kavramı da tartışılır oldu. Kaliteli okur, nitelikli okur, sıradan okur gibi tanımlamalar yapılmaya başlandı.
Ben de bu tartışmanın içinde kendime sordum. Nasıl bir "okur" 'um diye..
Bizde adettir bir olayı anlatmaya evveli zamanından başlarız.
İlkokuldayken Kemalettin Tuğcu okuyacaksın dediler. Okudum. Okumaktan nefret ettim. Hayat hep bu kadar mı acıklı olur. Ömer, arkadaşları sokakta oynarken, evde pencere kenarından hep arkadaşlarına mı bakar?
Ortaokul ve Lise yıllarımda klasikleri okuyacaksın dediler. Çok ağır geldi be. Bence o yaş için hiç uygun değildi. Yine okumaktan nefret ettim.
Üniversite yıllarımda ise istediğimi okudum. İşte o zaman istenileni değil istediğimi okuduğum için okur oldum. Okumayı sevmiştim ama geç kalmıştım.
Şimdilerde ise hem istenileni hem de istediğimi okuyorum. Orta karar bir yoldayım yani...
Geçenlerde Stephen Hawking' in bir kitabı elime geçti. "Ceviz Kabuğundaki Evren"
Önsözü' nden bir alıntı yaptım aşağıya, okuyun sonra söyleyeceklerim var.
"Zamanın Kısa Tarihi (A Brief History Of Time) adlı popüler kitabımın böyle bir başarı kazanmasını beklemiyordum. Kitabım Londra "Sunday Times" gazetesinin en iyi satan kitaplar listesinde dört yıldan fazla kaldı, şimdiye kadar hiç bir kitap bu listede bu kadar uzun bir süre kalmamıştı,üstelik bu durum, kolay anlaşılmayan, bilimsel bir kitap için oldukça dikkat çekiciydi. İnsanlar, bunun ardından, ne zaman bir devam kitabı yazacağım sorup durdu."
Stephen Hawking
İngiltere' deki arkadaşlara bak. Bilimsel içerikli bir kitabı dört yıl en iyi satanlar listesinden indirmemişler. Alıp alıp okumuşlar. Vay be. Bu önsözü okuduktan sonra, "okur"luk kavramı üzerine daha fazla birşey söylenemez herhalde. Söyleyeceklerim var dedim ya, yuttum gitti.
Biz ikna olmuş fizikçiler için geçmiş, günümüz ve gelecek arasındaki fark yalnızca ısrarlı bir yanılsamadan ibarettir.
Albert Einstein
Einstein, Charlie Chaplin'le ilk kez tanıştığı partide ona der ki: "Sanatınız hakkında en takdir ettiğim şey evrenselliği. Tek kelime etmiyorsunuz ama herkes sizi anlıyor." Şarlo bu, altta kalır mı: "Sizinki daha da iyi: tüm dünya takdir ediyor hem de hiçbir şey anlamadan..."
