Bugün size Azra Erhat' ın İşte İnsan adlı kitabından bir bölüm paylaşmak istiyorum. (Bazı yerleri koyuya boyadım. Yazarın kitabında koyu renkli hiç bir yer yok.)

Güzel sözcüğü nerden gelir, bir  düşündün mü? 

Gözle ilgili, göze ilişen, göze hoş görünene göz-el, güzel diyoruz. Çoğu diller güzellik kavramını görme duyusuna bağlarlar: gözle algılanan nesnenin üstünlüğü güzel sıfatı ile nitele­nir. Kimi dillerde bu  kavram insanın bazı ilkel eğilimle­rinden doğmadır: Latince pulcher, güzel, dinsel bir  terim olsa gerek, sürüde en  üstünü diye kurbanlık olarak seçi­len hayvana veriliyor bu  sıfat. Farsça dilber göze değil, gönüle çevriktir, Cermen dillerinde schön parlaklık gös­terir, onun akrabası bir  sözcük beyaz at anlamına  gelir. Bir ulusun görüş kaynağına varmak, düşüncesinin  özünü kavramak için onun güzellik  anlayışını  izlemekten  daha aydınlatıcı bir  yol tutulamaz. Homeros  Priamos'un kızı Laodike'yi şöyle tanımlar. (İl III. 124) : 

Güzellikten yana en  üstünüydü Priamos'un kızları arasında. 

Güzellik diye çevirdiğimiz sözcüğün yunancası eidos' tur. Eidos ne demek? llomeros'tan Platon'a ve Aristoteles'e kadar uzun bir  evrim sonucunda Batı düşüncesinin teme­line yerleşen bu  kavram Yunan mucizesi denilen kültür olayının özüne ışık tuttuğu gibi, bütün belirtilerini de  ay­dınlatır. Eidos görme anlamına gelen bir  kökten üreme­dir. Her türlü algı, algı sonucu anlayış ve  bilgi, gözü esas tutan bu  süreçle ilgilidir. Nitekim eidon: gördüm, görüş sonucunda varılan durumu dile getiren oida ise biliyorum demektir.

Eidos, Homeros'ta görünüş, insan bedeninin üç  bo­yutla göze görünen biçimi için kullanılır. Ne  var  ki  bu bi­çim hep bir  değer ölçüsü taşır. Eidos, yahut Batı dillerin­de  FORM diye geçen yunanca morphe yalnız göze hoş gö­rüneni belirtmeye yarar. Form göze hoş görünenin ta ken­disidir, güzellik özündedir onun.  Güzelin karşıtı ise bi­çimden  yoksun  olduğu için biçimsiz, çirkindir. Eidos'un kaynağındaki bu  değer ölçüsü bizi dosdoğru Platon'un idea kavramına götürür. Eidos ile idea aynı kökten, aynı anlama gelen sözcüklerdir. Homeros'ta eidos nasıl gözle görünenin  üstünlüğünü  niteliyorsa, Platon'un düşüncesinde idea akı1'la algılananın en  üst aşamasını, yani kavramı tanımlar. "Çoğu nesneler görülür kavran­maz, idealarsa kavranır görülmez" diyor Platon Devlet'te (VI.  507 b). 

Azra ERHAT -İşte İnsan

Bir ulusun görüş kaynağına varmak, düşüncesinin  özünü kavramak için onun güzellik  anlayışını  izlemekten  daha aydınlatıcı bir  yol tutulamaz.